Η Ελλάδα των ηρώων και της μνήμης: «Περιήγηση» στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας

Με το αρχαίο ρητό «πολεμίων ἀμύνεσθαι ἀγαθὸν ἔνεστιν» να δεσπόζει στο έμβλημά του, το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας υποδέχεται τους επισκέπτες σε ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο. Από τις περικεφαλαίες των αρχαίων Ελλήνων έως τα μαχητικά αεροσκάφη του 20ού αιώνα, το μουσείο παρουσιάζει τη μακραίωνη πορεία ενός λαού που έμαθε να υπερασπίζεται την ελευθερία του με πίστη και γενναιότητα.

Το διαχρονικό μήνυμα της ελληνικής ψυχής, η φράση από τον Επιτάφιο λόγο του Περικλή περικλείει τους αέναους αγώνες των Ελλήνων για ελευθερία, αξιοπρέπεια και πατρίδα. Το Πολεμικό Μουσείο είναι ένας χώρος ιστορίας, γνώσης, μνήμης και συγκίνησης στο κέντρο της πρωτεύουσας. Πίσω από κάθε έκθεμα, μπορείς να «δεις» μια ιστορία θάρρους, να νιώσεις το αρχαίο ιδεώδες της άμυνας και της αντίστασης.

Το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας βρίσκεται στη Βασιλίσσης Σοφίας (και Ριζάρη). Πρόκειται για ένα κτίσμα με αρχιτεκτονικές επιρροές από τη σχολή του Bauhaus που ιδρύθηκε το 1964 αλλά τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν τον Ιούλιο του 1975.

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του μουσείου, η αφορμή ήταν η επιθυμία του κράτους να τιμήσει όσους πολέμησαν για την ελευθερία της πατρίδας. Αποστολή του είναι «η συγκέντρωση, διαφύλαξη και έκθεση πολεμικών κειμηλίων, η μελέτη, τεκμηρίωση και προβολή των αγώνων του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με σκοπό την τόνωση της εθνικής μνήμης και την προβολή της ιστορικής συνέχειας και ενότητας του Ελληνισμού».

Το μουσείο συγκεντρώνει, διαφυλάττει και παρουσιάζει κάθε είδους πολεμικών κειμηλίων, ενθυμίων και έργων τέχνης της στρατιωτικής ιστορίας των Ελλήνων. Επίσης, μελετά, τεκμηριώνει και προβάλει τους ιερούς αγώνες του έθνους κατά την διάρκεια της μακραίωνης πολεμικής ιστορίας του, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. 

Το Πολεμικό Μουσείο δεν είναι ένας χώρος που εξυμνεί τον πόλεμο, αλλά τη μνήμη και την αρετή της άμυνας. Όπως έλεγαν και οι αρχαίοι, «πολεμίων ἀμύνεσθαι ἀγαθὸν ἔνεστιν» - υπάρχει δηλαδή κάτι αγαθό, ηθικά δίκαιο, στο να υπερασπίζεσαι ό,τι θεωρείς ιερό. Αυτή η ιδέα διατρέχει τις αίθουσες του μουσείου, από τα όπλα της Επανάστασης έως τα εκθέματα των σύγχρονων αποστολών.

Ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία στρατιωτικής ιστορίας στη ΝΑ Ευρώπη

Είναι το μεγαλύτερο μουσείο στρατιωτικής ιστορίας στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο σχεδιασμός του κτιρίου έγινε από ομάδα αρχιτεκτόνων υπό τον καθηγητή Θουκυδίδη Βαλεντή στο ΕΜΠ. 

Ο εξωτερικός χώρος του μουσείου περιλαμβάνει εκθέματα βαρέων όπλων, πυροβόλων, αεροσκαφών και ναυτικών εκθεμάτων. Μπαίνοντας το μουσείο, ο επισκέπτης «ταξιδεύει» στα βάθη των αιώνων. Μπροστά του ξεδιπλώνεται ένας «θησαυρός» αντικειμένων και κειμηλίων, από την προϊστορία και τους τρεις πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στον ελλαδικό χώρο (Κυκλαδικό, Μινωικό, Μυκηναϊκό) μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και την εισβολή των Ναζί. Ο χώρος του μουσείου περιλαμβάνει επίσης πολλά φωτογραφικά και κινηματογραφικά αρχεία, ναυτικά και αεροπορικά εκθέματα, όπως και οπλισμό από πολλές χώρες.

Παράλληλα, το μουσείο λειτουργεί επίσης ως χώρος έρευνας, μελέτης και εκπαίδευσης, συντήρησης και διαφύλαξης κειμηλίων, ενθυμίων κ.λ.π., καθώς και διοργάνωσης περιοδικών εκθέσεων σε Ελλάδα και εξωτερικό.

Τα παραρτήματα

Αυτό που ίσως λίγοι γνωρίζουν είναι ότι το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας διαθέτει παραρτήματα σε άλλες οκτώ πόλεις της Ελλάδας. Συγκεκριμένα, λειτουργούν:

- Το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Ιδρύθηκε το 1993 και λειτουργεί από το 2000. Στεγάζεται στον ευρύτερο χώρο του στρατοπέδου του Πεδίου του Άρεως, σε κτίριο που σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι (1838-1918), στις αρχές του 20ού αιώνα, για τις ανάγκες του Οθωμανικού Στρατού.

- Το παράρτημα Ναυπλίου. Ιδρύθηκε το 1988 και στεγάζεται στο κτίριο που στέγασε την νεοϊδρυθείσα τότε Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων (1828-1934).

- Το παράρτημα Τρίπολης. Άρχισε τη λειτουργία του την 1η Σεπτεμβρίου 1999 και τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν την 23η Ιανουαρίου 2000.

- Το παράρτημα Χανίων. Με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, κατόπιν θετικής γνωμοδότησης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), παραχωρήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο τμήμα του Φρουρίου Φιρκά, στα Χανιά, για την ανάπτυξη στον χώρο αυτόν του παραρτήματος Χανίων της πόλης.

- Το τμήμα του Πολεμικού Μουσείου «Οικία Στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα», ξεκίνησε τη λειτουργία τον Νοέμβριο του 2022. Στους χώρους του προβάλλεται η ενωμένη εθνική αντίσταση εναντίον των κατακτητών, την περίοδο 1941-1944, καθώς και η ζωή του στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα.

- Το παράρτημα Καλαμάτας. Ιδρύθηκε το 2023 και στεγάζεται στο κτίριο του Παλαιού Επισκοπείου της Μητρόπολης Μεσσηνίας. Η θεματολογία της έκθεσης του περιλαμβάνει την ιστορική περίοδο από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 έως την αποστολή του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Κορέα (1950-1953).

- Το παράρτημα Χαλκίδας. Ιδρύθηκε το 2023 και στεγάζεται σε τμήμα του στρατοπέδου Ιωάννη Βελισσαρίου. Η θεματολογία της Μόνιμης Έκθεσης περιλαμβάνει την ιστορική περίοδο από την Ενετοκρατία στην Εύβοια έως σήμερα.

- Το παράρτημα Ρεθύμνου (Χρωμοναστηρίου), ιδρύθηκε το 2023 και στεγάζεται σε μία πρώην Βενετσιάνικη έπαυλη, που χρονολογείται από τις αρχές του 17ου αιώνα. Κατασκευάστηκε στα 1610 και αποτέλεσε τη θερινή κατοικία της ευγενούς Βενετικής οικογένειας Clodio.

Στο τέλος της περιήγησης, ο επισκέπτης φεύγει με μια βαθύτερη επίγνωση: το μουσείο δεν εξυμνεί τη σύγκρουση, αλλά το δικαίωμα στην άμυνα, την αρετή της αντίστασης, το καθήκον απέναντι στην πατρίδα. Το Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας δεν είναι απλώς ένας χώρος εκθεμάτων. Είναι ένας ναός μνήμης, όπου το παρελθόν ζει για να θυμίζει πως η ελευθερία δεν χαρίζεται αλλά κερδίζεται.